3 POWSTANIE ŚLĄSKIE

III powstanie śląskie wybuchło 3 maja 1921 roku pod kierownictwem Wojciecha Korfantego, który powtórnie ogłosił się dyktatorem. Dowódcą wojskowym został najpierw Maciej Mielżyński, później jego obowiązki przejął Kazimierz Zenkteller. Powstanie trwało dwa miesiące (25 czerwca ogłoszono zawieszenie broni i przystąpiono do jego likwidacji). Walki toczyły się przy wsparciu ze strony francuskiej oraz z pomocą Wojska Polskiego. Wzięli w nim udział nie tylko Górnoślązacy, ale także ochotnicy z Polski (przede wszystkim Wielkopolanie).
Po pierwszych tygodniach sukcesów polskich i zajęciu przy słabej obronie zaskoczonych Niemców obszaru wschodniej części Górnego Śląska, momentem zwrotnym stała się krwawa i zażarta bitwa o Górę św. Anny. W tych walkach po stronie polskiej uczestniczyła największa jednostka powstańcza – Dywizja Powstańcza pod dowództwem Jana Ludygi-Laskowskiego, a po stronie niemieckiej, oprócz Górnoślązaków, walczyły także oddziały ochotnicze z różnych części Niemiec (najbardziej znany był oddział bawarski). Bitwa o Górę św. Anny miała zapoczątkować wielką niemiecką ofensywę, by zająć górnośląski okręg przemysłowy. Przegrana zmusiła powstańców do wycofania się o kilkadziesiąt kilometrów na wschód. Oddziałom niemieckim (walczących w formacji nazywanej Samoobroną Górnośląską – Selbstschutz Oberschlesien) nie udało się jednak przełamać frontu polskiego. Nadal kontrolowali oni cały obszar leżący na wschód od Odry, stanowiący podstawę polskich roszczeń. Po bitwie o Górę św. Anny i późniejszych zażartych walkach o Kędzierzyn, działania wojenne stopniowo zamierały, a Niemcy musieli zrezygnować z planów zajęcia wielkich miast górnośląskich (Bytomia, Gliwic, Katowic, Chorzowa).
III powstanie śląskie nie było powstaniem w XIX-wiecznym stylu. Nie zakładano w nim pokonania nieprzyjaciela na polu walki, w jednej, wielkiej bitwie. Obóz polityczny skupiony wokół W. Korfantego założył (i na tym właśnie polegała skuteczność tej polityki), że powstanie z roku 1921 ma być sposobem wymuszenia na aliantach korzystnych rozstrzygnięć, których nie udało się uzyskać bezpośrednio po plebiscycie.
Z czasem starcie o Górę św. Anny nabrało jednego innego wymiaru, symbolu walki prowadzonej z jednej strony o polski Górny Śląsk, a z drugiej w obronie ważnego dla wszystkich Górnoślązaków miejsca kultu – klasztoru na Górze Świętej Anny.
Mimo że trudno mówić o militarnym zwycięstwie strony polskiej w III powstaniu, tak jak w przypadku II powstania, najważniejsze okazało się osiągnięcie zaplanowanych celów politycznych. W wyniku zrywu powstańczego Rada Ligi Narodów podjęła bowiem 12 października 1921 roku (a Rada Ambasadorów zatwierdziła 20 października) korzystną dla Polski decyzję o podziale spornych ziem. II Rzeczpospolitej przyznano 29% terytorium, obejmującego 3214 km2 (powiaty: katowicki, lubliniecki, pszczyński, rybnicki, świętochłowicki i tarnogórski), 46% ludności (996,5 tys. osób), oraz większą część przemysłu: 53 z 67 kopalń węgla i 9 z 14 stalowni. Była to co prawda mniejsza część obszaru plebiscytowego, ale gęściej zaludniona, a co najważniejsze znacznie lepiej uprzemysłowiona.